تمدن کاریزی و سیستم آبرسانی ایرانیان قدیم

تمدن کاریزی یا به عبارتی شبکه قنات و حفر آن از شاه کارهای تمدن ایرانی در امر ایجاد شبکه های عظیم و پیچیده آب رسانی و آبیاری، مانند پل، پل بند، آبراهه، سد، انواع نهرها و غیره  است که می توان با تحسین فراوان از آن سخن به میان آورد.  

 این تمدن ریشه در سرشت و ویژگی مردمی و اجتماعی دارد که از طریق مطالعه و تبیین آن، بهتر می توان به قابلیت آفرینش گری و روحیه سخت کوشی توده های زحمتکش ایرانی در برابر فشارها و نارسایی ها و تنگناهای محیطی و اوضاع نامساعد طبیعی و اقلیمی پیرامون به خوبی واقف شد. در واقع مردمان قدیم در سخت ترین شرایط جغرافیایی و با کم ترین امکان ها و ابزارها، مناسب ترین و کارگشاترین سازه ابداعی خود را به جامعه ایرانی و جهانی شناسانده اند. اطلاع از کم و کیف بنای قنات، به عنوان اختراعی بسیار ارزشمند می تواند تا حد زیادی، یکی از خصوصیات فرهنگی ایرانیان قدیم را در پیوند سازگار آنان با طبیعت ناسازگار پیرامون، و تبدیل آن به روشن ترین و مناسب ترین صورت ممکن، بدون کم ترین آسیب رسانی به محیط زیست نشان دهد. این‌ شبکه‌ آبی‌ توسط‌ مهندسان‌ ایرانی‌ با کمترین وسایل و امکانات‌ ساخته می شده اند. هر چقدر عظمت‌ این شبکه بیشتر باشد، میزان عظمت یک‌ تلاش‌ مداوم‌ طاقت‌‌فرسا و پرخطر برای‌ جدال‌ با خشکی‌ را بیشتر نمایش می دهد؛ تلاشی‌ که‌ بدون‌ برخورداری‌ از یک‌ فرهنگ‌ غنی‌ و برانگیزاننده‌ امکان‌پذیر نیست.

قنات‌ سازه ای‌ است‌ که‌ به‌وسیله‌ آن‌ امکان‌ انطباق‌ انسان‌ با محیط‌‌ زیست در بسیاری‌ از مناطق‌ خشک‌ و سخت‌ فراهم‌ آمده‌ است‌ که‌ نه ‌‌تنها حیات‌ بشر، بلکه‌ شکوفایی‌ فرهنگ‌ها و تحولات‌ بسیاری‌ در گرو وجود این‌ سازه‌ آبی‌ است‌. از این رو علاوه بر اینکه قنات‌ خود ریشه‌ اصلی‌ ایجاد شهرنشینی‌ و مدنیت‌ است‌، از آن می توان به عنوان یک سیستم آبرسانی مدیریتی، زیست-محیطی و عمرانی بهینه یاد کرد. متأسفانه این سازه دیگر جایگاه خود را به عنوان یک شبکه آبرسانی به عنوان یک شبکه تأمین آب آشامیدنی تقریباً از دست داده است و برخی از نواحی ایران ممکن است فقط در حوزه کشاورزی فعال باشد.

بررسی این شبکه آبرسانی از این دیدگاه قابل اهمیت است که هرچه‌ مدیریت‌ مدرن‌ با مهارت‌ها و شرایط‌ محلی بیشتر‌ انطباق‌ داشته‌ باشد نتایج‌ امیدوارکننده‌تری‌ به‌دنبال ‌خواهد داشت‌.  از مزایای‌ قنات این بوده است که‌ برای‌ احداث‌ آن‌ طراحان این سازه آبی می‌توانستند با وسایل‌ ساده‌ و بدون‌ نیاز به ‌انرژی‌ الکتریکی‌، فسیلی‌، موتور پمپ‌ و سایر وسایل‌ مکانیکی‌ اقدام‌ کنند. با مطالعه تاریخ و جغرافیای گذشته ایران می توان دریافت که مدیریت‌ سنتی‌ منایع‌ آب‌ که‌ سینه‌ به‌ سینه‌ و از نسلی‌ به‌ نسل‌ دیگر منتقل‌ شده‌، با جذب‌ روش‌های‌ کارآمد آنچنان‌ تکامل یافته است که‌ در طی‌ هزار سال‌، بیابان‌های ‌خشک‌ را به‌ بوستان‌های‌ سرسبز و مصفا تبدیل‌ کرده‌ و در عین حال آن چنان غنی شده و از عناصر و ویژگی‌هایی‌ برخوردار بوده‌ است که ‌توانسته است محور آموزش‌ و ترویج‌ روش‌های‌ جدید قرار گیرد.

برای اطلاعات بیشتر  در مورد تاریخچه قنات  در ایران به این مقاله از مجله تأسیساتی ونداد تجهیز مراجعه کنید